Gembicki Andrzej († 1688), h. Nałęcz, hrabia na Gembicach i Łabiszynie, podkomorzy poznański, starosta nowodworski, ujski, pilski i kościański, był synem Krzysztofa, kasztelana gnieźnieńskiego, i Krystyny Sapieżanki, starościanki uświackiej. Najpierw występował jako dworzanin królewski, w r. 1670 był łowczym nadwornym koronnym. G. posłował z sejmiku średzkiego na sejmy w latach 1665, 1666, 1681, 1683, 1685. W r. 1670 posłował szczęśliwie od króla Michała do Wiednia. Sprawił się dobrze, bo zarówno sejmik zalecał go do łaski królewskiej i zasług za poniesione koszty, jak i król Michał zdjął z niego kondemnatę ciążącą od r. 1659 za prywatną sprawę w Trybunale piotrkowskim. Ale G. nie zawsze pozostał wierny Michałowi: w lipcu 1672 r. podpisał konfederację malkontentów przeciw królowi a za kandydatem francuskim. W przededniu drugiego Chocimia w r. 1673 otrzymał od króla list przypowiedni na chorągiew kozacką. Od 30 IX 1664 G. po ojcu trzymał w zastawie starostwo nowodworskie, ocenione na 200.000 talarów. Ponieważ ponosił częste straty wskutek wojen i wylewów wiślanych i musiał własnym kosztem budować tamy, przeto w r. 1675 sejmiki radziejowski i średzki prosiły o prolongatę wykupna tej dzierżawy i o pomoc Rzpltej w walce z żywiołem. Istotnie sejm 1676 r. wysłał komisję do starostwa nowodworskiego dla zbadania jego stanu i określenia strat G-go. Zaś w r. 1678 sejm zezwolił G-mu na cesję tego starostwa na rzecz króla, jego dzieci lub nawet kogoś innego. Wykupu dokonał Jan III w r. 1680, ale widocznie niecałkowitego, bo jeszcze w r. 1680 i 1685 upominał się sejmik średzki o restaurację tego starostwa w rękach G-go. Na sejmie grodzieńskim r. 1678 wybrano G-go deputatem z Wielkopolski do boku królewskiego. W r. 1680 za konsensem króla otrzymał wspólnie z żoną od swego teścia Krzysztofa Grzymułtowskiego starostwo ujskie i pilskie. W roku wiedeńskiego zwycięstwa G. był komisarzem do załatwienia spornych spraw z elektorem brand. i do traktowania o pokój z Moskwą. W r. 1686 został podkomorzym poznańskim, a w następnym roku otrzymał starostwo kościańskie. G. żonaty był najpierw z Katarzyną Czarnkowską h. Nałęcz, kasztelanką poznańską, a po jej zgonie z Katarzyną Grzymułtowską h. Nieczuja, wojewodzianką poznańską. Zmarł w r. 1688.

Żychliński IV 107; Uruski IV 133–4; Boniecki VI 26; Niesiecki IV 104; Estr. XIII 111–2; Elektorowie 54; Vol. Leg. V 76, 361, 552, 564, 669, 687; Pawiński A., Dzieje ziemi kujawskiej II 310, III 41–2; Kluczycki Fr., Pisma do wieku i spraw Sobieskiego, II 1004; Czaplewski P., Senatorowie Prus Król. Toruń 1921, 148; Lengnich G., Geschichte d. preuss. Lande, Danzig 1748 VIII 181, 223; Przyboś A., Konfederacja gołąbska, Tarnopol 1936, 60; Teka Ulanowskiego, Kom. Hist. PAU VII, VIII, lauda wielkopolskie.

Adam Przyboś